Nin hakilina in tun bɛ to ka taa ka segin nin san damadɔ tɛmɛnen ninnu na, nka bi, a sera ka kɛ.
Ka sɛbɛnni kɛ ni ɔridinatɛri ye, o tun ka kan ka kɛ ko nɔgɔman ye Mali gafesɛbɛnnaw bolo. Nka, a ko filɛ dɛ: waatijan kɛra ka sɔrɔ ɲɛ ma sɔrɔ banankan sɛbɛnniko la ɔridinatɛri kan. O ko ɲɛɲinina ka caya, bawo, ni min kɛra o tɛ bɛn, dɔ wɛrɛ bɛ kɛ. Ɲɛ sɔrɔla o ko la, bawo ni « inikɔdi » ye, diɲɛ sigininden bɛɛ bɛ se ka don ɔridinatɛri kɔnɔ.
Siginindenw kɔfɛ, daɲɛw bɛ yen. A kɛra bamanankan ye o a kɛra kan wɛrɛw ye o, n’an bɛ sɛbɛnni kɛ, an b’an yɛrɛ ɲininka ko n’a ya sɔrɔ é don walima ni è don (tubabukan na). Bamanankan fana na, daɲɛ dɔ sɛbɛntɔ la, an b’an yɛrɛ ɲininka tuma dɔw la k’a dɔn n’a y’a sɔrɔ o de bɛ sɛbɛn walima ni ɔ de bɛ sɛbɛn, daɲɛ dɔw fana na, ni ny de bɛ sɛbɛn walima ni ɲ de sɛbɛn, dɔ fana na, u walima w…
Bi, fililatilennan minnu labɛnna ɔridinatɛri kan, olu bɛ se k’o ɲininkali ninnu bɛɛ jaabi: ni daɲɛ ma sɛbɛn ka ɲɛ, kala bilenman bɛ ci a kɔrɔ, ɔridinatɛri bɛ sɔrɔ k’a daɲɛ in jɔgɔnw jira i la, minnu sɛbɛnnen don ka ɲɛ walasa i k’i ɲɛna ta: a bɛ fɔ o de ma ko « filisɛgɛsɛgɛlan » walima « fililatilennan » N bɛ sigasiga ka dan « filisɛgɛsɛgɛlan » dama ma, bawo « filisɛgɛsɛgɛlan » tɛ se ka jɔ « fililatilennan » jɔyɔrɔ la, k’a sababu kɛ o ka baara nafa ye sɛbɛnni kɛko ɲuman diyagoyali ye sɛbɛnnikɛlaw kan, o min kɛra sababu ye ka gafebɔla dɔw ni kunnafonisɛbɛnna dɔ ka baara tiɲɛ. Nka bi, o gafew dɔw ni o kunnafonisɛbɛnw dɔw fallen bɛ filiw la, diɲɛ tɛ se ka kɛ ni min yɛrɛ ye san tɛmɛnnenw na bawo u bɛ gɛlɛya yɛrɛ don sɛbɛnfɛn kalanni na kosɛbɛ.
Ɔwɔ, nka a ko filɛ dɛ: A tɛ kan bɛɛ la, nka fililatilennan bɛ kan 40 ɲɔgɔn na. Kan dɔw ta yɛrɛ barika ka bon kosɛbɛ. Tubabukan ta la, an b’a kɔlɔsi ko Kanada tubabukan bɛ yen… nka, Likizanburu ta fana bɛ yen ani Monako ta ! Fililatilennan bɛ Farafinna kan 3 dɔrɔn de la : suuwahili, (n’o ye batuw ka kan ye Farafinna kɔrɔnyafan fɛ), shɔna ( Zinbabuwe) ani malagasi (Madagascari). Sisan, an bɛ se k’a jate ko bamanankan farala o kan ninnu kan fililatilennanko la.
Bamanankan fililatilennan bɛ sɔrɔ Open Office, Libre Office, Néo Office, ani Windows, Mac, ni Linux kan.
Mun de y’o baara in kɛli nɔgɔya? A fɔlɔ ye kanko ɲɛɲinibaga dɔw ka cɛsiri ye, minnu ye siginindengafew ni sɛbɛnnisariyaw gafe carin nin san tɛmɛnnen ninnu na: o siginindengafew, sɛbɛnnisariyaw gafe i n’a fɔ cayalan ni daɲɛ kura dilannanw ninnu bɛ sɔrɔ ɔridinatɛri kan sisan. Olu bɛ se ka bayɛlɛma k’u labɛn walasa ɔridinatɛri bɛ se k’u lakodɔn sɛbɛnni kɛtɔ. O kankoɲinina ninnu ni ɔridinatɛriko dɔnbaa ŋanaw bɛɛ ka sugonw bɛnna kelen ma… Ne y’olu dɔ ye. Ne ye kalanden fitinin ye bamanankan na, kalanden fitinin min bɛ dɔnnin dɔn ɔridinatɛriko taabolo fana na dɔnnin. (Jan Jaki Meriki)
A bɛ baara kɛ coodi ?
Ni mɔgɔ min bɛ baara kɛ n’a ye don o don, fililatilennan bɛ diya o bolo ka t’a fɛ. An tɛ jɔrɔ tugun k’a fɔ ko an bɛna fili caman kɛ an sɛbɛnni kɛ tɔ. An tɛ se k’a fɔ ko an tɛna fili kɛ tugun, bawo fililatilennan tɛ se k’a bɛɛ kɛ, an fana jɔyɔrɔba bɛ filiw dɔgɔyali la n’an bɛ baara la ni fililatilennan ye. A bɛ i ko baarakɛminɛn tɔw. N’i bɛ ka baara kɛ n’a ye, i b’a kalan ka t’a fɛ, i b’a faamuya kosɛbɛ ka t’a fɛ.
An ka missali dɔ ta :
Nin ye nsiirin dɔ ye min sɛbɛnna papiye kan Umaru Jara fɛ, n’o ye lakɔlikaramɔgɔ ye. O nsiirin kelen in sɛbɛnna ɔridinatɛri kan :
An b’a kɔlɔsi k’a fɔ ko ci bilenman kɛlen bɛ daɲɛ dɔw kɔrɔ : Nbɛ, tuɲan, Libaabanun, mɔgɔnifin, jɛlenbɛ, naafɔ.
An d’a la fɔlɔ k’a fɔ ko mɔgɔ min bɛ sɛbɛnni kɛ ɔridinatɛri kan, o de bɛ ci bilenman kɛlen ye daɲɛ ninnu kɔrɔ. N’o tɛ, n’i ye ɔridinatɛri sɛbɛnni bɔ papiye kan, ci ninnu tɛ se tugun ! O kɔfɛ, sɛbɛnnikɛla bɛ se ka daɲɛ cilen ninnu sɛbɛn cogo ɲuman ɲininkali kɛ ɔridinatɛri la. N’a bɛ fɛ k’o kɛ, a b’i tɛgɛ digi ɲinɛnin kininyanfan kan. Ɔridinatɛri bɛ sɔrɔ ko « N bɛ » de ka kan ka sɛbɛn « Nbɛ » nɔ na.
Nka, aw y’a kɔlɔsi k’a fɔ ko ɔridinatɛri nalonen don dɔnnin. A bɛ daɲɛ dɔw jira minnu n’a ye sɛbɛncogo kelen ye i n’a fɔ « Bɛn », ka sɔrɔ a tɛ jigin an kɔnɔ yɛrɛ k’o daɲɛ in don o yɔrɔ la kumasen in kɔnɔ. O b’a jira ko ɔridinatɛri tɛ kumasen n’a sɛbɛncogo sariyaw dɔn. A bɛ daɲɛw dɔn, u bila bilalen u dan na, nka sira min bɛ daɲɛw ni ɲɔgɔn cɛ walasa ka kumasen labɛn, ɔridinatɛri t’o dɔn : ɔridinatɛri bɛ daɲɛ ni daɲɛ jɛkulu dɔ da ɲɔgɔn ma, a ni minnu bɔlen bɛ ɲɔgɔn fɛ siginindengafe kɔnɔ. N’i « tuɲan » lajɛ, ɔridinatɛri t’a dɔn k’o ye « tiɲɛ » ko ye, nka n’i ye « mɔgɔnifin » lajɛ, a b’a dɔn k’o ye « mɔgɔninfin » ko ye. A bɛ sɔrɔ k’o jira i la.
An bɛ se ka duguw ni jamana tɔgɔw sɔrɔ nin siginindengafe in kɔnɔ fɔ ka se kɛmɛ saaraw ma, nka an bɛ se k’a fɔ alisa ko a ma dafa fɔfɔ: an b’a kɔlɔsi yan, k’a fɔ ko ɔridinatɛri tɛ nin dugu in dɔn n’o ye Libaabanun ye,bawo a bɔlen b’a fɛ i ko dugu in tɛ diɲɛ kɔnɔ, nka, mɔgɔ min ye nsiirin bɔ, o ye dugu in tɔgɔ bila nsiirin kɔnɔ ten. Daɲɛ 15.000 bɛ sɔrɔ siginindengafe min kɔnɔ, o fana ye belebele ye. O bɛɛ la, an bɛ se k’a fɔ ko caman b’a jɛ ka d’a kan, jeliw kumatɔ la bɛ daɲɛ caman fɔ, olu t’a kɔnɔ. Baarada caman fana tɔgɔ ma tilen a kɔnɔ kosɛbɛ…An b’a ɲini sɛbɛnnikɛlaw fɛ, u k’an dɛmɛ n’olu ye walasa an bɛ se k’olu ta ba la baara nataw la.
An ka misaali dɔ ta
Nin ye sɛbɛnni ye min bɔra Tumani Yalam Sidibe ka gafe dɔ kɔnɔ. Ne de ye ɲɛw k’a la. Ɲɛ ninnu bɛ yan walasa k’a jira ko fililatilennan bɛ sɛbɛnni sariya wɛrɛw dɔn minnu jiralen tɛ u dan ma siginindengafe kɔnɔ. O la nɔgɔman dɔ ye cayalan jirali ye daɲɛw laban na ni ɲɛ ɲugujilaman ye i n’a fɔ « tungafɛtagalaw ». Daɲɛ dorokolen minnu tɛ siginindengafe kɔnɔ, nka n’olu fana ye bamanankan diyalan dɔ ye, olu bɛ ye ɲɛ nɛrɛlaman na i n’a fɔ « masirimafɛn ». kumasen labɛnni ni walew ye, olu sariya bɛ jira ni wiyolɛ ye i n’a fɔ : « kɛra », « sɔnnen ». Kɔnɔrɔ dɔw fana bɛ sɔrɔ giri la i n’a fɔ « janjo », nka janjon tɛ. « segi » (« segilen ») na, « segin » nɔ na min bɛ sɛbɛn (« seginna ») na. Dɔ wɛrɛw bɛ yen i ko « ya » « yamaruya » la, missali la tugun.
Daɲɛ caman bɛ yen ci bilenman tɛ minnu kɔrɔ
« Cɛmalenbugu » tɛ siginindengafe kɔnɔ. O la, ci bilenman bɛ « Cɛmalenbugukaw » kɔrɔ. Nka ci bilenman tɛ kɛ Segukaw kɔrɔ bawo bɛ siginindengafe kɔnɔ. N’i ye dugu dɔ tɔgɔ sɛbɛnko caman kɛ, n’i t’a fɛ ci bilenman ka kɛ a kɔrɔ tuman bɛɛ k’i degun, i bɛ se ka « ignorer l’erreur pour ce mot à l’avenir » (nin to a cogo la siɲɛ wɛeɛe) ta ba la.
Ci bɛ « jagabo » kɔrɔ bawo siginindengafe bɛ « jakabo », dɔrɔn de dɔn. Min ye « Fɛrɛbɔ » ye, siginindengafe bɛ Fɛɛrɛbɔ jira i la o la. O la sa, nin ɲɛ in bɛɛ lajɛlen filiw latilenni tun tɛ tɛmɛ sekɔndi 3 kan.
Ko nataw :
An bɛ fɛ kanko dɔnbaga ŋanaw ka baara kɛ ni nin fililatilennan in ye kosɛbɛ walasa k’an dɛmɛ ka dɔ fara a kan. O baara ninnu misaliya dɔ filɛ: sɛbɛnnikɛla caman ka jɛ ka kitabu kelen labɛn furakɛliko kama togodaw kama (o poroze bɛ se ka lajɛ yan: http://www.dokotoro.org) – A ka kan bamanankan min bɛ o kitabu in kɔnɔ, o bɛɛ ka sɛbɛn sɛbɛncogo kelen na ka bɔ a daminɛ na fɔ a laban na! Baara bɛ se ka kɛ ni fililatilennan in ye o poroze in na. O bɛ kɔfɛ, demisɛn minnu bɛ bamanankan kalan lakɔlisow la, olu bɛ se ka baara kɛ ni fililatilennan in ye. N’o kɛra, o b’a to an ka kunnafoniw sɔrɔ ka bɔ lakɔlisow la fililatilennan in kan, wa o bɛ diya an ye kosɛbɛ.
Anw b’an jija kosɛbɛ ka dɔ fara siginindengafe in kɔnɔkow kan. O la, aw ka hakilinaw sɔrɔli b’anw dɛmɛ o baaraw la kosɛbɛ! O baara nata ninnu na, an bɛ fɛ ɔridinatɛri ka se ka daɲɛ sugantita caman jira ni kekunya ye ka t’a fɛ. Fililatilennan ka se ka kumasen sariya filiw jira. O tamasiyɛw de filɛ nin ye ci ɲugujiman na…An bɛ fɛ ka siginindengafe dɔ fana labɛn min bɛ se ka daɲɛw kɔrɔw fɔ, a ni daɲɛ minnu n’a kɔrɔw ye kelen ye bamanankan na, … A tɔ bɛ na !
Tugusira dɔw filɛ nin ye :
Baara bɛ kɛ ni Siginindengafe ye fililatilennan in kan :
Fililatilennan Open Office, Libre Office, Néo Office… kan
Fililatilennan Firefox ani Thunderbird bataki citɔla kama Ɛntɛrinɛti kan
Kilawiye tubabukan/bamanankan naWindows kan :
Kilawiye tubabukan/bamanankan na Mac OSX kan :