Farafinna ni Faransi ka lajɛba Mali kɔnɔ

logo-du-27e-sommet-afrique-france-324x160

Le logo du sommet

Ɲinɛ san 2017, o bɛ bɛn Faransi ni farafinna ka lajɛba tako 27 nan ma. O bɛ kɛ Mali faaba kɔnɔ. Jamana kuntigi 25 ka kan ka na ɲɔgɔn kunbɛn yan, ka hakulina falen falen kɛ. O hakilina falen falen ninnu bɛ kɛ ka ɲɛsin lakana sabaliti, sɔrɔyiriwasiraw, Kalanko, ani fɛn fɛn n’o de bɛ hadamadenya sabati ka laafiya sabati jamanakɔnɔdenw ye.

O lajɛba in kama, Mali Gakɔrɔnama cɛsirilen bɛ walasa o ko ka kɛ ko sabatilen ani kunnawoloko ye. O de kama; sirabaw dilanna; k’u ɲɛgɛn, ka wale caman ta ka ɲɛsin jɛya ni bɛɛsɛya fana ma. O kow kama, jamakulu caman wililen bɛ ka jɔ u sen kan walasa, cogo o cogo la, fiɲɛ foyi kana sɔrɔ nin ko in labɛn fan fɛ. O de la, jamanakuntigi weele caman bila ka ɲɛsin jamanadenw ma, walasa bɛɛ ka nin ko in kɛ i kunkɔrɔko walasa, nin dunanba minnu bɛ na an ka jamana kɔnɔ, olu kana jiginna yɔrɔ foyi sɔrɔ an na yanni u taali cɛ.

Jamanakuntigi 25 bisimilali tɛ konɔgɔn ye, nka, a n’a gɛlɛya bɛɛ, Gakɔrɔnama dabali bɛɛ bila senkan u jatigilako la otɛliw la. Kunnafoniw b’a jira k’a fɔ k’o tɛ sigako ye tugun.

Lakabata fan fɛ, a bɛ kalo caman bɔ sisan, wolomasiritabaw ni polosiw b’u sen kan su ani tile walasa ka lakana lasabati dugu fan bɛɛ fɛ.

Kunnafoni di sira fɛ, dabali camn fana tigɛlen bɛ walasa mɔgɔsi kana to dibi la nin ko in na: Jamna telewisɔnba bɛ k’a ka labɛn sabati walasa k’a ta dunanw cunnina an ka pankurujiginkɛnɛ kan, fɔ ka se baara tɔw ma, u ka se k’o bɛɛ jira jamanakɔnɔdenw na. O kɔfɛ, arajow ni papiye kunnafonidila caman fɔ ka se jamana kɔkan kunnafonidilaw ma, o caman weelelen bɛ nin ko in walasa bɛɛ ka se ka somɔgɔ sama sɔrɔ à ko sen fɛ.

An bɛ dugaw kɛ, Ala k’a ko kɛ ko sabatilen ni kunnawoloko ye. Ala ka kɛ hɛɛrɛ ye Jamana ni jamanadenw ma.

Aw ni ce.

Nin ye togodala bulogɛri dɔ ka hakilina ye ka ɲɛsin jamanakɔnɔtaa ma, an ka kɔrɔlenkow sira fɛ

201504211748-full

Crédit photo: LE FIGARO

Sɔnin, mɛri mediterane bɛ ɲinin ka jate ka kɛ Farafinna cɛ n’a musow kaburudon ye, minnu b’a ɲinin ka taa jifan dɔ fɛ, o min jatelen bɛ i ko diɲɛ alijinɛ, (tubabula), mɔgɔ minnu jigitigɛlen bɛ taa cogoya ɲinin, cogoya min b’a to u bɛ se k’u ka diɲɛlatigɛ kɛ kɛcogo ɲuman na.

A bɛ waati jan bɔ, o jilatoli ninnu kibaruyaw de bɛ ka diɲɛ lamini kunnafoni diɲɛ telesobaw fɛ. A ye nin kunnafoni in tɔ kalan an ka seko ni dɔnko bulɔgu kan 

Afiripeja kɛra dɔnnin bulonba ye lakɔlikaramɔgɔw  bolo  dɔngɔnɔ duguw la

lakɔlikaramɔgɔw kalanni Afiripeja la Mali la

lakɔlikaramɔgɔw kalanni Afiripeja la Mali la

Kama lakɔlikaramɔgɔw ka cɛsiri, u ka nafa ani u ka nimisiwasa jirali  ka ɲɛsin Afiripeja sɔrɔli ma u ka lakɔliso oridinatɛriw kan, o b’a to an bɛ se k’a fɔ ko Afiripeja sigili ɔridinatɛri 52 kan kama lakɔliso ni Banjagara lise la, o dabɔra kun min kama, o ɲɛna.  Lire la suite

Ba (la mère) et Ba (le fleuve) en bambara pour toute la valeur des mamans

1817

Si tu regardes la grandeur de Ba (la mère), et sa prononciation, Ce mot ressemble beaucoup au mot Ba (le fleuve) en bambara. Ces deux mots se prononcent de la même manière et cela pourrait signifier qu’ils ont la même grandeur.

Ba (la mère) est large comme Ba (le fleuve), elle conçoit toujours son enfant, elle le dégoutte jamais. Elle souffre pour lui, à cause de lui, elle conçoit ses fatigues, elle l’entretient, le dirige, et l’apprend les règles sociales. Les souffrances qu’elle fait à cause son enfant sont encore pour elle, une autre forme de joie. C’est pour cela que les vieilles personnes disent en bambara : « même si l’enfant devient un serpent, sa mère l’attache comme ceinture »

Que l’enfant soit bien portant ou maladif, sa mère l’aime, qu’il soit riche ou pauvre, sa mère l’adore plus. Quelque soit la situation de l’enfant, sa mère est avec lui. Elle le conseille, le dirige le moral et le soutien dans les circonstances difficiles. Quelque soit l’âge de l’enfant, quelque soit son niveau d’instruction et son niveau de compréhension du monde,  quand il vient à côté de sa  mère, il se sent dans un fleuve car il apprend toujours des choses qu’il n’avait jamais appris avant.

L’enfant à côté se mère se sent comme s’il se trouve dans un fleuve intarissable en matière de connaissance, de protection, de conseils, de guide, de soutien moral dans toutes les circonstances de la vie.

Alors, le mot ba (mère en bambara) aurait pris sa source sur le mot ba (fleuve en bambara) pour montrer toute la valeur d’une mère?

Mali : dɔgɔ don, dɔngɔnɔw dɔngɔnɔduguw la

sugu don, dɔngɔnɔw dɔngɔnɔduguw la

sugu don, dɔngɔnɔw dɔngɔnɔduguw la

Ka sɔrɔ n ma deli ka se dɔngɔnɔdugu la, n  tun hakili la ko dɔgɔkun  ye  tile wolonwula ye Mali fan bɛɛ fɛ. N tun b’a miiri fana ko don kelen de kɛrɛnkɛrɛnnen don k’o kɛ dɔgɔ don ye togodaw la i n’a fɔ segu ta ye ntɛnɛn ye,  Busɛn ta ye tarata ye, Tona ta ye araba ye, Zezana-Gara ta ye alamisa ye, kacɛna ta ye juma ye.  Tododaw la, dɔgɔdon fila furancɛ bɛ weele ko dɔgɔkun.

 Dɔngɔnɔw fɛ yen (wikipeja tubabukan), don kɛrɛnkɛrɛnnen tɛ dɔgɔ don kama. Dɔgɔkun ye tile duuru ((5) ye. Tile duurunan ye dɔgɔ don ye.  O la, ni bi araba awirilikalo tile 9 san 2014 bɛnna dɔgɔ don ma, dɔgɔkun wɛrɛ jate bɛ daminɛ alamisa awirilikalo tile 10 san 2014 ka taa a bila ntɛnɛ na awirilikalo tile 14 san san 2014. O ntɛnɛ, n’o ye dɔgɔkun tile duurunan ye, o fana ye dɔgɔdon dɔ ye.

N ye ɲininkali kɛ ni kun kɛrɛnkɛrɛnnen bɛ dɔgɔkun kɛli la tile duuru ye. Mɔgɔ caman ye n jaabi dɔngɔnɔ duguw la ko kun  kɛrɛnkɛnnen foyi tɛ o la. U y’a jira ko a b’o cogo in na dɔngɔnɔw fɛ yen kabini laawale la fɔ bi, wa yɛlɛmani ma don a la.

sannifeere fɛnw  bɛ da faliw kɔ la

sannifeere fɛnw bɛ da faliw kɔ la

Dɔngɔnɔdugu dɔgɔw bɛ don ka bɛn selifana ma n’o ye nɛgɛ ɲɛ 14 waati ye. Dafɛ duguw mɔgɔw bɛɛ bɛ ɲɔgɔn sɔrɔ o dɔgɔ ninnu na. Sannifɛnw ni feerefɛn minnu bɛ sɔrɔ dugubaw dɔgɔw la, olu caman bɛ sɔrɔ dɔngɔnɔ duguw dɔgɔw la. Dugubakɔnɔ jagokɛlaw bɛ taa n’o jagofɛn ninnu ye o dɔgɔ ninnu na. An ka togodala sannifeerefɛn caman fana bɛ sɔrɔ dɔgɔ ninnu na i n’a fɔ : ɲɔ, malo, jaba, jɛgɛwusu, dakisɛ, dabilennin, sirakala (an ka maakɔrɔw bɛ min mugu mara u ka sirabaraw kɔnɔ ka to k’a min walima k’a don u nun na dɔɔnin dɔɔnin)… O sannifeere fɛn ninnu bɛɛ bɛ da faliw kɔ la ka taa dɔgɔ la walima musow bɛɛ taa n’u ye u kunkolo la ka kilomɛtɛrɛ caman taama u sen na.

Dusu bɛ dɔngɔnɔ muso la, u cɛsirilen don, u tɛ sɛngɛn. U bɛ taa n’u ka feerefɛnw yeDSCN6517 dɔgɔ la, k’u feere, u mago bɛ fɛn minnu na, k’olu san ka segin so i n’a fɔ dɔgɔkun nafɛnw. An bɛ se k’an da se fɛn kɛrɛnkɛrɛnnen min ma dɔngɔnɔ dɔgɔ ninnun kan, o de ye falen ye feerekɛlaw ni ɲɔgɔn cɛ. Ni muso min mago bɛ fɛn min na n’o wari tɛ a bolo, a bɛ se k’a ka feerefɛn falen o la. O falen nin bɛ kɛ sababu ye musow ma k’u magola fɛnw sɔrɔ ɲɔgɔn fɛ ali ni wari t’u bolo.

O de kama, i bɛ dɔngɔnɔ musow donninen ye ka taa dɔgɔ la, k’u donninnen ye ka taa so bawo u b’u sagola fɛnw sɔrɔ ali ni wari t’u bolo. Feerefɛnw falenni u ni ɲɔgɔn cɛ, o bɛ nɔgɔya caman don dɔngɔnɔ musow ka wariko mago caman na bawo ali ni wari t’u bolo, u b’u sagola fɛnw sɔrɔ ka taa so.

 ​

Poyi : yeelen duganbali

DSCN5023Ne ma fɛn wɛrɛ fɔ, fɔ kalan,

I y’an kalan n’an ka kanw ye,

Hɔrɔnya kɛnɛba kan.

N’u ko balikukalan, ne ko kalan,

N’u ko mɔrikalan, ne ko kalan.

Nansarakalan, kalanjɛ …

Fasoden cɛmanw ni musomanw,

Demisɛnw ni maakɔrɔw,

Kalanbaliya ye dibi ye…

Dibi min ka bon ni su dibifin ye,

Walasa kɛnɛya ka sinsin,

Dunkafa ka sabati,

Jamana in ka diya ntamana ntaman,

Kalan jansa filɛ, wa aw bonya filɛ.

Manden Donsolu Kalikan

Kamajan kulu, Siby

Kamajan kulu, Siby

Texte bilingue malinké-français recueilli par Youssouf Tata Cissé, retranscrit par Gérard Galtier (gerardgaltier at noos.fr), suivi de la traduction française

Note sur la retranscription du « Manden Kalikan (Charte des Chasseurs du Mandé)

Le texte ci-dessous est basé sur la version publiée par Youssouf Tata Cissé dans « La Charte du Mandé et autres traditions du Mali », éditions Albin Michel, 2003. Cette transcription a le grand avantage de n’utiliser aucun caractère phonétique spécial, ce qui rend sa reproduction très facile sur l’ensemble des imprimantes. Le parler utilisé est une forme de malinké (maninka) des textes de griot de la région de Kangaba au Mali.

Gérard Galtier, (Responsable d’édition, auteur d’une thèse sur les parlers mandingues) Email : <gerardgaltier at noos.fr>

Manden sigila bèèn ni kanu le kan, ani hòrònya ni badenya.

O kòrò le ko siyawoloma te Manden tugun.

An ka kèlè kòrò dò filè nin di.

O la sa, Sanènè ni Kòntròn dennu be na u kan bò

dunya faan tan-ni-fila ma,

Manden bèè ladèlen tògò la.

1.

Donsolu ko :

Ko nî bèè : nî ;

Ko tonya koni don, ko nî be bò fònyò na nî nya,

Ko nka nî man kòrò ni nî di,

Ko nî man fisa ni nî di.

2.

Donsolu ko :

Nî bèè, nî ;

Nî tòòrò sarabali te.

O la sa,

Ko mògò si kana bila i sigi-nyògòn na,

Ko mògò kana i mògò nyògòn nî matòòrò,

Ko mògò kana i mògò nyògòn lajaba.

3.

Donsolu ko :

Ko bèè k’i jaan to i mògò nyògònnu na,

Ko bèè k’i bangebagalu bato,

Ko bèè k’i dennu lamò a nya ma,

Ko bèè k’i la lumògòlu ladon.

4.

Donsolu ko :

Ko bèè k’i jaan to i faso la ;

Ko n’i nò a mèn ko faso, n’o ye jamana di,

Ko mògòlu ko don,

Ko ni mògò banna jamana wo jamana kò kan,

Ko o jamana wo dugukolo yèrè be nyanafin.

5.

Donsolu ko :

Ko kòngò man nyi,

Ko jònya man nyi ;

Ko kòngò ni jònya nyògòn ko jugu te,

Dunya-so yan.

Ko ka ton ni kala to annu bolo,

Ko kòngò te mògò faga tugun, Manden,

Ni jaa kèra nafèn di ;

Ko kèlè te dugu ti tugun, Manden,

Ka a jòòn bò ;

Ko nègè te don mògò da rò tugun, Manden

Ka wa a feere ;

Ko mògò te bugò tugun, Manden,

Sanko k’a faga,

K’i ye jòòn-den di.

 6

Donsolu ko :

Ko jònya si lasala bi,

Manden dènèn n’a dènèn ;

Ko binkanni dabilala bi, Manden,

Ko nyani jugu banna bi, Manden.

Kòngò man nyi,

Malo te kòngòtò la ;

Nyani man nyi,

Jò-yòrò te nyanibagatò la ;

Danbe te jòòn na

Dunya yòrò si.

7

Fòlò mògòlu ko :

Ko mògònin-fin yèrè-kun,

A kolo n’a buu

A sèmè n’a fasa,

A golo n’a fari kan si,

Ko olu be balo suman ni ji le la ;

Ko nka k’a nî be balo fèn saba la :

Sago na mògò ye,

Sago na kuma fò,

Ani sago na ko kè ;

Ko ni nin fèn saba dò ye nî majè,

Ko nî be tòòrò,

Ko nî be tyòòlò.

O la sa, donsolu ko :

Ko bèè wasa b’i yèrè rò,

N’a ma kè i faso tana tinya di ;

Ko bèè ta ye i sòròfèn di.

Manden kalikan filè nin di,

Ka a da dunya bèè ladèlen tolo kan.

Fililatilennan bamanankan sɛbɛnni na ɔridinatɛri kan

Nin hakilina in tun bɛ to ka taa ka segin nin san damadɔ tɛmɛnen ninnu na, nka bi, a sera ka kɛ.

Ka sɛbɛnni kɛ ni ɔridinatɛri ye, o tun ka kan ka kɛ ko nɔgɔman ye Mali gafesɛbɛnnaw bolo. Nka, a ko filɛ dɛ: waatijan kɛra ka sɔrɔ ɲɛ ma sɔrɔ banankan sɛbɛnniko la ɔridinatɛri kan. O ko ɲɛɲinina ka caya, bawo, ni min kɛra o tɛ bɛn, dɔ wɛrɛ bɛ kɛ. Ɲɛ sɔrɔla o ko la, bawo ni « inikɔdi » ye, diɲɛ sigininden bɛɛ bɛ se ka don ɔridinatɛri kɔnɔ.

Siginindenw kɔfɛ, daɲɛw bɛ yen. A kɛra bamanankan ye o a kɛra kan wɛrɛw ye o, n’an bɛ sɛbɛnni kɛ, an b’an yɛrɛ ɲininka ko n’a ya sɔrɔ é don walima ni è don (tubabukan na). Bamanankan fana na, daɲɛ dɔ sɛbɛntɔ la, an b’an yɛrɛ ɲininka tuma dɔw la k’a  dɔn n’a y’a sɔrɔ o de bɛ sɛbɛn walima ni ɔ de bɛ sɛbɛn, daɲɛ dɔw fana na, ni ny de bɛ sɛbɛn walima ni ɲ de sɛbɛn, dɔ fana na, u walima w

Bi, fililatilennan minnu labɛnna ɔridinatɛri kan, olu bɛ se k’o ɲininkali ninnu bɛɛ jaabi: ni daɲɛ ma sɛbɛn ka ɲɛ, kala bilenman bɛ ci a kɔrɔ, ɔridinatɛri bɛ sɔrɔ k’a daɲɛ in jɔgɔnw jira i la, minnu sɛbɛnnen don ka ɲɛ walasa i k’i ɲɛna ta: a bɛ fɔ o de ma ko « filisɛgɛsɛgɛlan » walima « fililatilennan » N bɛ sigasiga ka dan  « filisɛgɛsɛgɛlan » dama ma, bawo « filisɛgɛsɛgɛlan » tɛ se ka jɔ « fililatilennan » jɔyɔrɔ la, k’a sababu kɛ o ka baara nafa ye sɛbɛnni kɛko ɲuman diyagoyali ye  sɛbɛnnikɛlaw kan, o min kɛra sababu ye ka gafebɔla dɔw ni kunnafonisɛbɛnna dɔ ka baara tiɲɛ. Nka bi, o gafew dɔw ni o kunnafonisɛbɛnw dɔw fallen bɛ filiw la, diɲɛ tɛ se ka kɛ ni min yɛrɛ ye san tɛmɛnnenw na bawo u bɛ gɛlɛya yɛrɛ don sɛbɛnfɛn kalanni na kosɛbɛ.

Ɔwɔ, nka a ko filɛ dɛ: A tɛ kan bɛɛ la, nka fililatilennan bɛ kan 40 ɲɔgɔn na. Kan dɔw ta yɛrɛ barika ka bon kosɛbɛ. Tubabukan ta la, an b’a kɔlɔsi ko Kanada tubabukan bɛ yen… nka, Likizanburu ta fana bɛ yen ani Monako ta ! Fililatilennan bɛ Farafinna kan 3 dɔrɔn de la : suuwahili, (n’o ye batuw ka kan ye Farafinna kɔrɔnyafan fɛ), shɔna ( Zinbabuwe) ani malagasi (Madagascari). Sisan, an bɛ se k’a jate ko bamanankan farala o kan ninnu kan fililatilennanko la.

Bamanankan fililatilennan bɛ sɔrɔ Open Office, Libre Office, Néo Office, ani Windows, Mac, ni Linux kan.

Mun de y’o baara in kɛli nɔgɔya? A fɔlɔ ye kanko ɲɛɲinibaga dɔw ka cɛsiri ye, minnu ye siginindengafew ni sɛbɛnnisariyaw gafe carin nin san tɛmɛnnen ninnu na:  o siginindengafew, sɛbɛnnisariyaw gafe i n’a fɔ cayalan ni daɲɛ kura dilannanw  ninnu bɛ sɔrɔ ɔridinatɛri kan sisan.  Olu bɛ se ka bayɛlɛma k’u labɛn walasa ɔridinatɛri bɛ se k’u lakodɔn sɛbɛnni kɛtɔ. O kankoɲinina ninnu ni ɔridinatɛriko dɔnbaa ŋanaw bɛɛ ka sugonw bɛnna kelen ma… Ne y’olu dɔ ye. Ne ye kalanden fitinin ye bamanankan na, kalanden fitinin min bɛ dɔnnin dɔn ɔridinatɛriko taabolo fana na dɔnnin. (Jan Jaki Meriki)

A bɛ baara kɛ coodi ?

Ni mɔgɔ min bɛ baara kɛ n’a ye don o don, fililatilennan bɛ diya o bolo ka t’a fɛ. An tɛ jɔrɔ tugun k’a fɔ ko an bɛna fili caman kɛ an sɛbɛnni kɛ tɔ. An tɛ se k’a fɔ ko an tɛna fili kɛ tugun, bawo  fililatilennan tɛ se k’a bɛɛ kɛ, an fana jɔyɔrɔba bɛ filiw dɔgɔyali la n’an bɛ baara la ni fililatilennan ye. A bɛ i ko baarakɛminɛn tɔw. N’i bɛ ka baara kɛ n’a ye, i b’a kalan ka t’a fɛ, i b’a faamuya kosɛbɛ ka t’a fɛ.

An ka missali dɔ ta :

Nin ye nsiirin dɔ ye min sɛbɛnna papiye kan Umaru Jara fɛ, n’o ye lakɔlikaramɔgɔ ye. O nsiirin kelen in sɛbɛnna ɔridinatɛri kan :

warabilen (1)

An b’a kɔlɔsi k’a fɔ ko ci bilenman kɛlen bɛ daɲɛ dɔw kɔrɔ : Nbɛ, tuɲan, Libaabanun, mɔgɔnifin, jɛlenbɛ, naafɔ.

An d’a la fɔlɔ k’a fɔ ko mɔgɔ min bɛ sɛbɛnni kɛ ɔridinatɛri kan, o de bɛ ci bilenman kɛlen ye daɲɛ ninnu kɔrɔ. N’o tɛ, n’i ye ɔridinatɛri sɛbɛnni bɔ papiye kan, ci ninnu tɛ se tugun ! O kɔfɛ, sɛbɛnnikɛla bɛ se ka daɲɛ cilen ninnu sɛbɛn cogo ɲuman  ɲininkali kɛ ɔridinatɛri la. N’a bɛ fɛ k’o kɛ, a b’i tɛgɛ digi ɲinɛnin kininyanfan kan. Ɔridinatɛri bɛ sɔrɔ ko « N bɛ » de ka kan ka sɛbɛn « Nbɛ » nɔ na.

Nka, aw y’a kɔlɔsi k’a fɔ ko ɔridinatɛri nalonen don dɔnnin. A bɛ daɲɛ dɔw jira minnu n’a ye sɛbɛncogo kelen ye i n’a fɔ « Bɛn », ka sɔrɔ a tɛ jigin an kɔnɔ yɛrɛ k’o daɲɛ in don o yɔrɔ la kumasen in kɔnɔ. O b’a jira ko ɔridinatɛri tɛ kumasen n’a sɛbɛncogo sariyaw dɔn. A bɛ daɲɛw dɔn, u bila bilalen u dan na, nka sira min bɛ daɲɛw ni ɲɔgɔn cɛ walasa ka kumasen labɛn, ɔridinatɛri t’o dɔn : ɔridinatɛri bɛ daɲɛ ni daɲɛ jɛkulu dɔ da ɲɔgɔn ma, a ni minnu bɔlen bɛ ɲɔgɔn fɛ siginindengafe kɔnɔ. N’i « tuɲan » lajɛ, ɔridinatɛri t’a dɔn k’o ye « tiɲɛ » ko ye, nka  n’i ye « mɔgɔnifin » lajɛ, a b’a dɔn k’o ye « mɔgɔninfin » ko ye. A bɛ sɔrɔ k’o jira i la.

An bɛ se ka duguw ni jamana tɔgɔw sɔrɔ nin siginindengafe in kɔnɔ fɔ ka se kɛmɛ saaraw ma, nka an bɛ se k’a fɔ alisa ko a ma dafa fɔfɔ: an b’a kɔlɔsi yan, k’a fɔ ko ɔridinatɛri tɛ nin dugu in dɔn n’o ye Libaabanun ye,bawo a bɔlen b’a fɛ i ko dugu in tɛ diɲɛ kɔnɔ, nka, mɔgɔ min ye nsiirin bɔ, o ye dugu in tɔgɔ bila nsiirin kɔnɔ ten. Daɲɛ 15.000 bɛ sɔrɔ siginindengafe min kɔnɔ, o fana ye belebele ye. O bɛɛ la, an bɛ se k’a fɔ ko caman b’a jɛ ka d’a kan, jeliw kumatɔ la bɛ daɲɛ caman fɔ, olu t’a kɔnɔ. Baarada caman fana tɔgɔ ma tilen a kɔnɔ kosɛbɛ…An b’a ɲini sɛbɛnnikɛlaw fɛ, u k’an dɛmɛ n’olu ye walasa an bɛ se k’olu ta ba la baara nataw la.

An ka misaali dɔ ta

Nin ye sɛbɛnni ye min bɔra Tumani Yalam Sidibe ka gafe dɔ kɔnɔ. Ne de ye ɲɛw k’a la. Ɲɛ ninnu bɛ yan walasa k’a jira ko fililatilennan bɛ sɛbɛnni sariya wɛrɛw dɔn minnu jiralen tɛ u dan ma siginindengafe kɔnɔ. O la nɔgɔman dɔ ye cayalan jirali ye daɲɛw laban na ni ɲɛ ɲugujilaman ye i n’a fɔ « tungafɛtagalaw ». Daɲɛ dorokolen minnu tɛ siginindengafe kɔnɔ, nka n’olu fana ye bamanankan diyalan dɔ ye, olu bɛ ye ɲɛ nɛrɛlaman na i n’a fɔ « masirimafɛn ». kumasen labɛnni ni walew ye, olu sariya bɛ jira ni wiyolɛ ye i n’a fɔ : « kɛra », « sɔnnen ». Kɔnɔrɔ dɔw fana bɛ sɔrɔ giri la i n’a fɔ  « janjo », nka janjon tɛ. « segi » (« segilen ») na, « segin » nɔ na min bɛ sɛbɛn (« seginna ») na. Dɔ wɛrɛw bɛ yen i ko  « ya » « yamaruya » la, missali la tugun.

Daɲɛ caman bɛ yen ci bilenman tɛ minnu kɔrɔ

« Cɛmalenbugu » tɛ siginindengafe kɔnɔ. O la, ci bilenman bɛ « Cɛmalenbugukaw » kɔrɔ. Nka ci bilenman tɛ kɛ Segukaw kɔrɔ bawo bɛ siginindengafe kɔnɔ. N’i ye dugu dɔ tɔgɔ sɛbɛnko caman kɛ, n’i t’a fɛ ci bilenman ka kɛ a kɔrɔ tuman bɛɛ k’i degun, i bɛ se ka « ignorer l’erreur pour ce mot à l’avenir » (nin to a cogo la siɲɛ wɛeɛe)  ta ba la.

Ci bɛ « jagabo » kɔrɔ bawo siginindengafe bɛ « jakabo »,  dɔrɔn de dɔn. Min ye « Fɛrɛbɔ » ye, siginindengafe bɛ Fɛɛrɛbɔ jira i la o la. O la sa, nin ɲɛ in bɛɛ lajɛlen filiw latilenni tun tɛ tɛmɛ sekɔndi 3 kan.

Ko nataw :

An bɛ fɛ kanko dɔnbaga ŋanaw ka baara kɛ ni nin fililatilennan in ye kosɛbɛ walasa k’an dɛmɛ ka dɔ fara a kan. O baara ninnu misaliya dɔ filɛ: sɛbɛnnikɛla caman ka jɛ ka kitabu kelen labɛn furakɛliko kama togodaw kama (o poroze bɛ se ka lajɛ yan: http://www.dokotoro.org) – A ka kan bamanankan min bɛ o kitabu in kɔnɔ, o bɛɛ ka sɛbɛn sɛbɛncogo kelen na ka bɔ a daminɛ na fɔ a laban na! Baara bɛ se ka kɛ ni  fililatilennan in ye o poroze in na. O bɛ kɔfɛ, demisɛn minnu bɛ bamanankan kalan lakɔlisow la, olu bɛ se ka baara kɛ ni fililatilennan in ye. N’o kɛra, o b’a to an ka kunnafoniw sɔrɔ ka bɔ lakɔlisow la fililatilennan in kan, wa o bɛ diya an ye kosɛbɛ.

Anw b’an jija kosɛbɛ ka dɔ fara siginindengafe in kɔnɔkow kan. O la, aw ka hakilinaw sɔrɔli b’anw dɛmɛ o baaraw la kosɛbɛ! O baara nata ninnu na, an bɛ fɛ ɔridinatɛri ka se ka daɲɛ sugantita caman jira ni kekunya ye ka t’a fɛ. Fililatilennan ka se ka kumasen sariya filiw jira. O tamasiyɛw de filɛ nin ye ci ɲugujiman na…An bɛ fɛ ka siginindengafe dɔ fana labɛn min bɛ se ka daɲɛw kɔrɔw fɔ, a ni daɲɛ minnu n’a kɔrɔw ye kelen ye bamanankan na, … A tɔ bɛ na !

ce-jalamugufintigi

Tugusira dɔw filɛ nin ye :

Baara bɛ kɛ ni Siginindengafe ye fililatilennan in kan :

Fililatilennan Open Office, Libre Office, Néo Office… kan

Fililatilennan Firefox ani Thunderbird bataki citɔla kama Ɛntɛrinɛti kan

Kilawiye tubabukan/bamanankan naWindows kan :

Kilawiye tubabukan/bamanankan na  Mac OSX kan :